चालू घडामोडी : १४ मार्च

ख्यातनाम विश्वरचना शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग यांचे निधन

• ब्रिटनचे ख्यातनाम विश्वरचना शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग यांचे १४ मार्च रोजी वयाच्या ७६व्या वर्षी केंब्रिजमध्ये निधन झाले.
• दुर्दम्य इच्छाशक्तीच्या जोरावर हाकिंग यांनी आपल्या दुर्धर अशा आजारपणावर मात करत विज्ञान विषयात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यामुळे अनेकांसाठी ते एक आदर्श होते.
• विश्वशास्त्र (कॉस्मॉलॉजी) आणि क्वांटम ग्रॅव्हिटी या दोन शाखांमध्ये विश्वाची उत्पत्ती आणि कृष्णविवरांच्या संदर्भात त्यांनी मांडलेले सिद्धांत वैज्ञानिक जगतात अत्यंत महत्त्वपूर्ण मानले जातात.
• स्टीफन हॉकिंग यांचा जन्म इंग्लंड येथील ऑक्सफर्ड येथे ८ जानेवारी १९४२ रोजी झाला. त्यांचे वडील डॉ. फ्रँक हॉकिंग हे जीवशास्त्राचे संशोधक होते. तर त्यांची आई वैद्यकीय संशोधन सचिव होती.
• ऑक्सफर्ड विद्यापीठातून भौतिकशास्त्रात अव्वल क्रमांक पटकावल्यानंतर त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठातून पीएचडी केली.
• विश्वाची निर्मिती कशी झाली, आकाशातील कृष्णविवरे कशी तयार होतात, अशा अनेक गूढ न उकललेल्या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला.
• वयाच्या २१व्या वर्षी ‘मोटार न्यूरॉन डिसीज’ने त्यांना ग्रासले होते. ते फार फार तर दोन वर्षे जगू शकतील अशी भीती डॉक्टरांनी वर्तवली होती.
• परंतु असामान्य इच्छाशक्तीच्या जोरावर त्यांनी आपल्या आजारपणावर मात करत आधुनिक काळातील न्यूटन अशी ख्याती जगभर मिळवली.
• वयाच्या ३५व्या वर्षी हॉकिंग केंब्रिज विद्यापीठात ल्यूकॅशियन प्रोफेसर झाले. केंब्रिज विद्यापीठात हे पद महत्त्वाचे आणि प्रतिष्ठेच मानले जाते. न्यूटन देखील ल्यूकॅशियन प्रोफेसरच होते.
• हॉकिंग एनर्जी, हॉकिंग्ज रेडिएशन यांसह अनेक शोधांसाठी ते प्रसिद्ध आहेत. त्यासाठी त्यांना भौतिकशास्त्रातले अत्यंत मानाचे पुरस्कार मिळालेले आहेत.
• २००९मध्ये त्यांना प्रेसिडेन्शिअल मेडल फॉर फ्रीडम या अमेरिकेतील सर्वोच्च नागरी सन्मानाने गौरविले होते. कमांडर ऑफ दी ब्रिटिश एम्पायर या पुरस्कारानेही त्यांना गौरवले होते.
• २००१साली टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च या मुंबईतील संशोधन संस्थेने आयोजीत केलेल्या ‘स्ट्रींग’ या परिषदेसाठी त्यांना आमंत्रित केले होते.
• त्या परिषदेत हॉकिंग यांनी दिलेले व्याख्यान प्रसिद्ध आहे. टीआयएफआरने त्यांना सरोजिनी दामोदरन फेलोशिपही दिली आहे.
• त्यांनी भौतिकशास्त्र, खगोलशास्त्र हे क्लिष्ट विषय सामान्यांनाही समाजावेत, यादृष्टीने लिखाण केले.
• त्यांचे 'ब्रिफ हिस्टरी ऑफ टाईम' हे पुस्तक विशेष गाजले. या पुस्तकात त्यांनी बिग बँग आणि कृष्णविवरासंदर्भात सविस्तर विवेचन केले होते.
• याशिवाय द ग्रँड डिझाईन, युनिव्हर्स इन नटशेल, माय ब्रीफ हिस्ट्री, द थिअरी ऑफ एव्हरीथिंग, ऑन द शोल्डर्स ऑफ जायंटस ही हॉकिंग यांची पुस्तके जगप्रसिद्ध आहेत.

 हॉकिंग यांनी मांडलेले सिद्धांत 

• विश्वरचनेची मुळ उत्पत्ती कुठून झाली याचा शोध लावण्यासाठीच्या सिद्धांतांमध्ये त्यांनी बरीच शोधपत्रके सादर केली.
• वेळ आणि त्यामागचे सिद्धांत त्यांनी मांडले.
• द बिग बॅंग थिअरी (विश्वोत्पत्तीचा सिद्धांत).
• विश्वाची सुरुवातच गुरुत्वाकर्षणातील विलक्षणतेमुळे झाली होती हा सिद्धांत त्यांनी मांडला.
• सिंग्युलारिटी ही विश्वातील एक सर्वसामान्य बाब आहे.
• कृष्णविवरे किरणोत्सर्ग करत असावीत हा सिद्धांत त्यांनी मांडला.
• विश्वाला वेळ आणि सीमेच्या मर्यादा नाही.
• देव अस्तित्वातच नाही, या मुद्द्यावरच ते ठाम होते.
• परग्रहवासीयांचे अस्तित्व नाकारता येणार नाही. ते कदाचित आपल्यापेक्षा जास्त प्रगत असतील या मतावर ते ठाम होते.

‘क्षयरोगमुक्त भारत’ मोहिमेची सुरुवात

• देशातून २०२५पर्यंत क्षयरोग पूर्णपणे नष्ट करण्याच्या ‘क्षयरोगमुक्त भारत’ मोहिमेची १३ मार्च रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सुरुवात केली.
• जागतिक आरोग्य संघटनेने २५ वर्षांपूर्वी क्षयरोगाबाबत भाष्य केले होते आणि तेव्हापासून अनेक देशांनी या रोगाचा नायनाट करण्यासाठी प्रयत्न केले.
• मात्र अजूनही क्षयरोगाचा पूर्ण नायनाट झालेला नाही, त्यामुळे क्षयरोगमुक्त भारत उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी भूमिकेत बदल करण्याची गरज असल्याचे मोदी यांनी सांगितले.
• गाव, पंचायत, जिल्हा आणि राज्य क्षयरोगमुक्त करण्यासाठी विविध घटकांनी प्रत्येक स्तरावर सहभाग आणि त्या योगदान द्यावे, असेही मोदी म्हणाले.
• क्षयरोगाला नष्ट करण्यासाठी भारतासह इतर देशांनी प्रमुख प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. भारतामध्ये क्षयरोगामुळे मृत्यू होणाऱ्यांची संख्या सर्वाधिक आहे.
• २०१६मध्ये क्षयरोगाचे २६ लाख नवे रुग्ण आढळून आले. तसेच यामध्ये ४ लाख लोकांना क्षयरोग आणि एचआयव्हीची लागण झाली आहे.

बॅडमिंटनच्या नियमांमध्ये बदल

• बॅडमिंटन खेळाची लोकप्रियता वाढावी, यासाठी जागतिक बॅडमिंटन फेडरेशनने काही नवे नियम केले आहेत.
• यापैकी काहींची अंमलबजावणी झाली आहे, तर काही बदल प्रास्तावित आहेत. या नियम बदलांवर प्रमुख बॅडमिंटनपटूंनी उघड नाराजी व्यक्त केली आहे.
• १९ मे रोजी बँकॉकला जागतिक बॅडमिंटन फेडरेशनची वार्षिक सर्वसाधारण सभा आयोजित करण्यात आली आहे. त्यात इतर नियम बदलांवर शिक्कामोर्तब होईल.
• यापैकी सर्व्हिसचा महत्वपूर्ण नियम १४ मार्चपासून सुरू झालेल्या ऑल इंग्लंड स्पर्धेपासून अंमलात येणार आहे.

 नवे नियम 

• प्रायोगिक सर्व्हिस बदल : बॅडमिंटनपटूंनी सर्व्हिस करताना शटलकॉक जमीनीपासून ३.८ फूट अंतरावर धरावे. यापूर्वी खेळाडूंनी आपल्या कमरेच्या खाली शटलकॉक धरून सर्व्हिस करावी असा नियम होता. उंच बॅडमिंटन खेळाडूंसाठी हा नियम मारक ठरणार आहे.
• गुणपद्धतीत बदल : गुणपद्धतीत बदल करण्यात येणार आहे. पूर्वी २१ गुणांचे सर्वोत्तम ३ गेमची लढत असे. आता ११ गुणांच्या सर्वोत्तम ५ गेमची झुंज असेल.
• अनिवार्य सहभाग : जागतिक रँकिंगमध्ये अव्वल १५ क्रमांकाच्या महिला व पुरुष बॅडमिंटनपटूंना प्रत्येक मोसमात किमान १२ स्पर्धांमध्ये भाग घेणे गरजेचे आहे. तसे न झाल्यास त्यांना दंड भरावा लागेल. त्यामुळे खेळाडूंची दमछाक होणार आहे.

सौरमालेजवळ १५ नवीन बाह्यग्रहांचा शोध

• टोकियो इन्स्टिटय़ूट ऑफ टेक्नॉलॉजी या संस्थेने सौरमालेजवळ १५ नवीन बाह्यग्रह सापडल्याची घोषणा केली असून, त्यातील एका ग्रहावर पृथ्वीप्रमाणेच द्रवरूपात पाणी असण्याची शक्यता आहे.
• तांबड्या लहान बटू ताऱ्यांभोवती हे ग्रह फिरत असून या संशोधनामुळे ग्रहांच्या निर्मिती प्रक्रियेवर नवा प्रकाश पडणार आहे.
• लालबटू ताऱ्यांपैकी के २-१५५ हा तारा पृथ्वीपासून दोनशे प्रकाशवर्षे दूर आहे. त्याच्या भोवती महापृथ्वीसारखे तीन ग्रह फिरत असून ते पृथ्वीपेक्षा मोठे आहेत.
• ताऱ्याभोवती सर्वात बाहेरच्या कक्षेत असलेल्या ग्रहाचे नाव के २-१५५डी असे ठेवण्यात आले आहे. तो गोल्डीलॉक झोन म्हणजे वसाहतयोग्य पट्टय़ात आहे.
• तेरुयुकी हिरानो यांच्या नेतृत्वाखाली हे संशोधन झाले असून, नासाच्या केप्लर दुर्बिणीच्या साह्याने हे पंधरा ग्रह शोधण्यात आले आहेत.
• या संशोधकांनी स्पेनमधील नॉर्डिक ऑप्टिकल टेलिस्कोप व हवाई येथील सुबारू टेलिस्कोप यांच्या मदतीने पृथ्वीवरून निरीक्षणे केली.
• नासाने एप्रिलमध्ये टेस (ट्रान्सिटिंग एक्सोप्लॅनेट सर्व्हे) नावाचा उपग्रह सोडण्याचे ठरवले आहे.
• या उपग्रहाच्या मदतीने बाह्यग्रह असलेले संभाव्य उमेदवार ग्रह सापडू शकतील. त्यानंतर पृथ्वीवरून निरीक्षणांच्या मदतीने त्यांची खातरजमाही करता येईल.

---